Wwft

De Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme is voor veel ondernemers en particulieren inmiddels een bekende (en, het moet gezegd worden: niet zo populaire) wet. Accountants, belastingadviseurs, banken, maar ook veel handelaren en makelaars zijn aangemerkt als zogenoemde ‘poortwachters’. Zij moeten op grond van de Wwft om te beginnen cliëntonderzoek doen. Dat onderzoek houdt meer in dan alleen een kopie van een paspoort vragen. Als iemand eenmaal cliënt is, dan moeten ook transacties van de cliënt worden beoordeeld op risico’s op witwassen en, zonodig, worden gemeld aan de Financiële Inlichtingen Eenheid (FIE) (bekender is de naam Financial Intelligence Unit (FIU)).

In de praktijk leveren deze verplichtingen veel vragen op. Ondernemers, poortwachters, vragen zich bijvoorbeeld af: wanneer doe ik het goed, wanneer is sprake van een risico op witwassen, moet ik aanvullende gegevens over een transactie opvragen? En soms vraagt een toezichthouder gegevens op of wil deze langskomen voor een controle. Dan helpt het om een goed voorbereid te zijn zodat je als ‘poortwachter’ weet wat je te wachten staat.

Maar ook als je aan de andere kant staat, bijvoorbeeld als klant van een bank, kan advies over de Wwft nodig zijn. Banken stellen tegenwoordig heel veel vragen aan hun cliënten sinds zij door de toezichthouders en het OM zijn aangesproken op hun Wwft-verplichtingen. Als cliënt vraag je je dan wel eens af hoe je deze vragen het beste transparant, maar ook kort en bondig, kunt beantwoorden.

Wie zijn poortwachter?

De Wwft is in 2008 ingevoerd als opvolger van de Wet MOT en de WID, die beide uit 1994 stamden. De oorsprong van al deze wetten is Europese anti-witwasregelgeving. In eerste instantie waren de Wet MOT en de WID van toepassing op financiële instellingen zoals banken, verzekeraars en trustkantoren. Vanaf 2003 werden ook accountants, belastingadviseurs, advocaten en notarissen (voor bepaalde diensten) en makelaars als poortwachter aangemerkt. Toen op 1 juli 2008 de Wwft van kracht werd, werden nog meer beroepen als poortwachter aangemerkt. Inmiddels, anno 2024, zijn ook veel handelaren als poortwachter aangemerkt, of zij nu in kunst, schepen, auto’s of andere goederen handelen. Soms maakt het daarbij uit of deze handel in contanten plaatsvindt. Een relatief ‘nieuwe’ groep van poortwachters wordt verder sinds 2020 gevormd door cryptodienstverleners.

Het is voor ondernemers niet altijd duidelijk of zij poortwachter zijn en, zo ja, voor welke dienstverlening. Vooral bij handelaren heerste die onduidelijkheid. Dit blijkt bijvoorbeeld uit zaken waarin een textielhandelaar en een uienhandelaar werden vervolgd voor overtreding van de Wwft. Voor contante transacties boven een bepaalde ‘meldgrens’ dienden zij cliëntenonderzoek te doen, en tevens die transacties te melden. Maar ook, zelfs, bij advocaten heerst er soms onduidelijkheid. En die onduidelijkheid kan, blijkt uit al deze zaken, grote gevolgen hebben: boetes, strafvervolging of tuchtrechtelijke maatregelen.

Wat moet je als poortwachter allemaal doen?

Als je poortwachter bent, dan is het goed om regelmatig tegen het licht te houden of je alle verplichtingen die de Wwft je oplegt goed in beeld hebt, en of je daaraan voldoet. Toezichthouders controleren daar op en kunnen maatregelen en boetes opleggen als de verplichtingen niet worden nageleefd. Wij helpen daarom graag bij een periodieke review om te kijken of alles goed voor elkaar is.

Wat zijn nu die verplichtingen? Dat zijn er in de loop der tijd steeds meer geworden, vooral na het van kracht worden van de vierde EU-witwasrichtlijn in 2018. In de wet staat dat poortwachters passende maatregelen moeten nemen om hun risico’s op witwassen en financieren van terrorisme vast te stellen en te beoordelen. Ook moeten er gedragslijnen, procedures en maatregelen zijn om risico’s effectief te beheersen. Daarbij kan, afhankelijk van de aard en omvang van de instelling, horen dat er een onafhankelijke compliancefunctie is, en onder omstandigheden ook een eigen interne auditfunctie. Uiteindelijk moet één beleidsbepaler in de organisatie verantwoordelijk worden gemaakt voor de naleving van de Wwft. Op die persoon rust dus een extra verantwoordelijkheid, en die loopt daarmee ook extra risico als er zaken niet goed zijn geregeld.

Dit soort verplichtingen klinkt als een boel papierwerk, en dat kan het ook zijn. Wij krijgen er regelmatig vragen over van cliënten. Voor veel groepen van poortwachters hebben de toezichthouders gelukkig praktische handleidingen gemaakt die online zijn te vinden.[1] Ook beroepsorganisatie zoals de NOB (belastingadviseurs), de NBA (accountants) en de Orde van Advocaten hebben dergelijke handleidingen gemaakt. Het loont in de praktijk om die periodiek goed door te nemen en bij de hand te houden. 

Waar toezichthouders ook controle op kunnen uitoefenen zijn de bewaarverplichtingen voor poortwachters. Verder dienen medewerkers en beleidsbepalers periodiek opgeleid te worden door middel van trainingen. Ook moeten medewerkers worden ‘doorgelicht’ (gescreend) – bijvoorbeeld door middel van een check op hun cv en diploma’s, referenties maar bij onroerend-goed transacties wordt soms ook een verklaring omtrent gedrag (VOG) verlangd.

Cliëntenonderzoek

Veel vragen van onze cliënten gaan over de verplichting tot het doen van cliëntenonderzoek. Welke gegevens moet (en mag) je opvragen? Hoe moet je die informatie beoordelen? Wat moet je nog meer aan een cliënt vragen?

Ook hiervoor geldt dat veel praktische informatie in de handleidingen van de toezichthouders staat. Bij meer langdurige relaties, zoals accountants, belastingadviseurs en advocaten die met hun cliënten kunnen aangaan, moet er toch ook wel wat meer worden gevraagd. Zeker als cliënten actief zijn in als risicovol aangemerkte sectoren of landen wordt verwacht dat wordt doorgevraagd naar onder meer de herkomst van zijn vermogen.

Na het opvragen van informatie is het ook van belang dat deze goed bewaard wordt. Periodiek moet de informatie opnieuw worden beoordeeld: is deze nog actueel, zijn er wellicht nieuwe risico’s of zijn risico’s juist kleiner geworden? Ook hier staan wij cliënten in bij en kunnen wij zorgen dat je goed voorbereid bent op vragen van toezichthouders.

Aan de ‘andere kant’ helpen wij cliënten ook die vragen van poortwachters moeten beantwoorden. Dit speelt vaak bij het aanvragen van een bankrekening. Alleen al de vraag wie de uiteindelijk belanghebbende is (UBO) kan soms hoofdbrekens opleveren. Maar ook kunnen bepaalde transacties op een bankrekening tot vragen van een bank leiden. Vaak gaat dat over crypto-transacties: de bank wil dan soms weten hoe het cryptovermogen is opgebouwd en vraagt naar de herkomst van de initiële investering. Maar ook perspublicaties kunnen bij een bank tot vragen leiden. Wij helpen dan om deze vragen zo goed mogelijk te beantwoorden zodat de bank in een keer de informatie krijgt die zij nodig heeft. Zie hierover meer in deze blog van collega Ilse Engwirda.

Wat is een ongebruikelijke transactie?

Voor poortwachters is het soms moeilijk om te beoordelen of een transactie ongebruikelijk is. Zo’n beoordeling vraagt om een andere blik dan hoe normaal in de dagelijkse praktijk van de onderneming met een cliënt wordt omgegaan. In het verleden waren bijvoorbeeld contante transacties goed gebruik bij allerlei handelaren en middenstanders. Tegenwoordig wordt daar veel kritischer naar gekeken, zeker ook door banken waar ondernemers hun contanten willen afstorten.

Maar ook loopt bij veel cliënten ‘zakelijk’ en ‘privé’ enigszins door elkaar en is het niet ongebruikelijk dat zij grote uitgaven in eerste instantie doen uit ‘de zaak’. Dat een toezichthouder daar totaal anders tegenaan kijkt, en dit als (zeer) ongebruikelijk ziet, ondervond bijvoorbeeld een medewerker van een juwelier. Die medewerker werd door het OM zelfs voor witwassen vervolgd (en door de rechtbank gelukkig vrijgesproken), onder meer omdat het OM het ongebruikelijk vond dat sierraden vanuit een bedrijf werden betaald.

Ook belastingadviseurs lopen vaak tegen beoordelingsvragen aan. Zij kijken, dat is ook hun werk, met een fiscale blik naar wat er voor hen ligt. De Wwft-beoordeling beperkt zich dan in de praktijk vaak tot de vraag of er belastingfraude in het spel is. Dat is alleen niet voldoende. Het risico blijft dan dat andere mogelijk criminele geldbronnen buiten beeld blijven, waardoor het verwijt kan volgen dat ten onrechte geen ongebruikelijke transactie is gemeld. Tegenwoordig gaat daarbij veel aandacht uit naar corruptie. Aftrekbare kosten kunnen bijvoorbeeld de aandacht trekken. Denk aan de situatie waarin zonder afdoende onderbouwing – hoge – advies- of bemiddelingskosten zijn betaald. Een melding bij de FIE kan dan aangewezen zijn en het niet melden kan dan een strafbaar feit opleveren, zo ondervond ook een groot accountantskantoor.

Toezicht op naleving van de Wwft

Toezichthouders controleren op de naleving van al deze verplichtingen. Zij kunnen aanwijzingen opleggen, maar ook (forse) boetes.

Er zijn diverse toezichthouders voor de verschillende beroepsgroepen: DNB en AFM (voor financiële instellingen), Bureau Financieel Toezicht (voor accountants, belastingadviseurs en notarissen), de deken van de Orde van Advocaten (voor advocaten) en het Bureau Toezicht Wwft (voor onder meer makelaars en handelaren). Soms worden alleen vragenbrieven gestuurd in het kader van toezicht. Maar soms worden ook kantoren bezocht en wil de toezichthouder dossiers inzien en met de verantwoordelijk beleidsbepaler of de compliance-verantwoordelijke spreken. Vaak is er dan een concreet signaal waar de toezichthouder actie op onderneemt. Dat soort signalen krijgen toezichthouders vaak van andere overheidsinstantie waarmee zij informatie kunnen uitwisselen.

Zeker als een toezichthouder een bezoek aankondigt, is het zaak dit goed voor te bereiden. Na zo’n bezoek wordt er een controlerapport opgemaakt waar nog op gereageerd kan worden. Op basis van dat controlerapport kan een toezichthouder tot ‘handhaving’ overgaan. Als de toezichthouder tot zo’n stap overgaat, dan wordt dit vaak gepubliceerd. Als je het niet met een maatregel of boete, of publicatie daarvan, eens bent, dan kun je daartegen in bezwaar of beroep. Ook daarin verlenen wij rechtsbijstand.

---

[1] Zie bijvoorbeeld: https://www.bureauft.nl/wwft/#wet-en-regelgeving, https://www.belastingdienst.nl/wps/wcm/connect/bldcontentnl/belastingdienst/zakelijk/aangifte_betalen_en_toezicht/wwft-voorkomen-van-witwassen-en-terrorismefinanciering/publicaties/, https://www.rijksoverheid.nl/documenten/richtlijnen/2020/07/21/algemene-leidraad-wet-ter-voorkoming-van-witwassen-en-financieren-van-terrorisme-wwft