020 - 676 04 81
Mobile Logo Jaeger Advocaten-belastingkundigen

Europees Openbaar Ministerie (EOM)

In de fraudepraktijk zien wij steeds meer zaken die onder leiding staan van het Europees Openbaar Ministerie (EOM), in het Engels: EPPO, ofwel European Public Prosecutor’s Office. Voor de opsporing en vervolging in die zaken gelden net wat andere regels. Die kennen wij gelukkig en wij kunnen u hier dan ook goed bij helpen.

Achtergrond

Ieder jaar worden strafbare feiten gepleegd die de financiële belangen van de Europese Unie schaden. Hierbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan (btw-)fraude, fraude met EU‑subsidies en EU-financieringen en accijnsfraude. Jaarlijks veroorzaken deze strafbare gedragingen aanzienlijke financiële schade voor de EU en haar lidstaten.[1] Deze strafbare feiten kennen veelal een grensoverschrijdend karakter. Daarom is in 2017 een onafhankelijk openbaar ministerie van de Europese Unie opgericht dat deze feiten onderzoekt en vervolgt: het Europees Openbaar Ministerie (hierna: ‘EOM’). Sinds maart 2021 is het EOM operationeel en momenteel zijn 22 EU-lidstaten daarbij aangesloten.

Taak

Het EOM is verantwoordelijk voor het onderzoeken en vervolgen van:

  • Grensoverschrijdende btw-fraude met een minimale schade van € 10 miljoen.
  • Andere vormen van fraude waardoor de financiële belangen van de EU worden geschaad.
  • Corruptie die de financiële belangen van de EU schaadt of waarschijnlijk zal schaden.
  • Verduistering van EU-fondsen of -activa door een overheidsfunctionaris.
  • Witwassen van geld en georganiseerde misdaad[2], evenals andere misdrijven die onlosmakelijk verbonden zijn met een van de voorgaande categorieën.

Voor andere feiten dan btw-fraude geldt dat de schade in beginsel meer moet bedragen dan € 10.000. Onder dit drempelbedrag zijn de nationale autoriteiten bevoegd.

Organisatie en opsporing

Het hoofdkantoor van het EOM is gevestigd in Luxemburg. Daar bevinden zich de Europese hoofdaanklager, die eindverantwoordelijke is van het EOM als geheel, en de Europese aanklagers[3] met een ondersteunende staf. Dit is het centrale niveau van het EOM dat toezicht houdt op de onderzoeken en vervolgingen van het EOM.

Daaronder bestaat het EOM uit een decentraal niveau van gedelegeerde openbare aanklagers die lokaal gevestigd zijn in de deelnemende EU-landen. Het EOM is in Nederland bijvoorbeeld gevestigd bij het Functioneel Parket in Rotterdam, waar twee gedelegeerde EOM-aanklagers werken. In de regel zullen het de gedelegeerde openbare aanklagers zijn die het onderzoek en de vervolging in hun EU-landen uitvoeren.

Ondanks dat er inmiddels dus een Europees Openbaar Ministerie is, is er nog geen Europese Opsporingsdienst. Wel kennen we natuurlijk ‘OLAF’: het Europees bureau voor fraudebestrijding. Dat heeft een ondersteunende rol voor het EOM, maar geen bevoegdheden tot zelfstandige opsporing in de lidstaten. Voor hun strafrechtelijke onderzoek maken de gedelegeerde openbare aanklagers daarom gebruik van de lokale opsporingsinstanties in hun land. In Nederland maakt het EOM voor opsporing gebruik van de FIOD en de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA).

Hoe kan het EOM op de hoogte raken van strafbare feiten?

Het EOM kan op verschillende manieren op de hoogte raken van strafbare feiten: via het OM, via OLAF, via nationale belastingdiensten, maar ook via burgers, bedrijven of klokkenluiders. Het EOM kan daarnaast ook zelf informatie vergaren, bijvoorbeeld via een melding op de website van het EOM waar iedereen – ook burgers en bedrijven – melding kan maken van een vermoeden van een strafbaar feit.

Het Nederlandse OM is verplicht om het EOM direct te informeren wanneer het op de hoogte raakt van een strafbaar feit dat mogelijk onder de bevoegdheid van het EOM valt. In dat geval neemt het EOM het onderzoek over en trekt het OM zich terug.

Op grond van het Protocol aanmelding en afdoening van fiscale delicten op het gebied van douane en toeslagen (Protocol AAFD 2023) geldt voor de Belastingdienst en Douane dezelfde verplichting. Rijst bij een inspecteur een vermoeden van een strafbaar feit waarvoor het EOM bevoegd is, bijvoorbeeld tijdens een boekenonderzoek, dan meldt hij dit fraudesignaal bij het EOM. Zie voor meer informatie over het Protocol AAFD 2023 het blog van Vincent Leenders. Op basis van zo’n signaal kan de gedelegeerde openbare aanklager besluiten een strafrechtelijk onderzoek in te stellen.

Tot slot is internationale informatie-uitwisseling een belangrijke bron van informatie voor het EOM. Binnen de EU worden op het gebied van gegevensuitwisseling grote stappen gezet, voor meer informatie hierover wordt verwezen naar het blog van Lisa van Esdonk-Bongaarts.

Vervolging

Waar het OM zelf bevoegd is om te beslissen of het een zaak strafrechtelijk wel of niet vervolgt (het zogenaamde opportuniteitsbeginsel), houdt het EOM zich aan het legaliteitsbeginsel. Dit houdt in dat alle verdenkingen van een strafbaar feit met EU‑budget moeten worden onderzocht. De gedelegeerde openbare aanklager zal vervolgens het centrale niveau van het EOM informeren of hij/zij de zaak wil vervolgen of niet. Een permanente kamer van het EOM neemt het uiteindelijke besluit hierover. De redenen voor het seponeren van een zaak voor het EOM zijn uitputtend in de verordening opgesomd. Anders dan een ‘puur Nederlandse’ zaak, bestaat er in een EOM-zaak dus minder vrijheid om deze buitengerechtelijk af te doen of te seponeren.

Als wordt overgegaan tot vervolging, wordt de zaak aangebracht bij een nationale rechtbank die daartoe is aangewezen. Net als dat er nog geen Europese opsporingsdienst is, is er namelijk ook geen Europese strafrecht rechtbank. Voor de Nederlandse EOM-zaken zijn de volgende rechtbanken aangewezen: Amsterdam, Rotterdam, Zwolle en Den Bosch.

EOM in de praktijk

Eind 2022 had het EOM 1100 onderzoeken lopen. En ook wij komen in onze praktijk het EOM inmiddels vaak tegen. We zien zowel zaken in de sfeer van witwassen en corruptie als btw-fraude. Allemaal zaken waarbij de FIOD het onderzoek uitvoert namens het EOM. Let wel: de FIOD-ambtenaar moet daartoe worden gemachtigd door de gedelegeerde openbare aanklager, waarna zij gezamenlijk en in onderling overleg het onderzoek uitvoeren. 

Blijkt uit een brief, of bijvoorbeeld een beslagbevel, dat u te maken heeft met het EOM, neem dan gerust contact op met één van onze advocaten.

[1] Verordening (EU) 2017/1939 van de Raad d.d. 12 oktober 2017.

[2] Van georganiseerde misdaad is al gauw sprake. Volgens de Europese richtlijn is namelijk al sprake van een ‘georganiseerd verband’ als strafbare feiten door meer dan één persoon worden gepleegd.

[3] Iedere Europese aanklager binnen het EOM houdt toezicht op de zaken die in het eigen land worden gedaan.