Vanaf 1 maart 2016 heeft verdachte recht op bijstand tijdens politieverhoor

De verdachte van een strafbaar feit die is aangehouden of door de politie of een andere opsporingsinstantie wordt uitgenodigd om te worden verhoord, heeft recht op bijstand van een advocaat tijdens het (politie)verhoor.  Tenzij de verdachte expliciet afstand doet van dit recht of wanneer er een dringende noodzaak is om met het verhoor te beginnen, is er bij het verhoor dus een advocaat aanwezig. Vanaf 1 maart 2016 moet de verdachte, voor de start van het verhoor, door de opsporingsambtenaar actief worden gewezen op dit recht.

6 EVRM: recht op een eerlijk proces

In het arrest Salduz tegen Turkije (EHRM GK 27 november 2008, nr.36391/02, NJ 2009/214) oordeelde het EHRM dat uit het recht op een eerlijk proces als bedoeld in artikel 6 EVRM voortvloeit dat aan de door de politie aangehouden verdachte als regel toegang tot een raadsman moet worden verschaft vanaf het eerste verhoor door de politie, tenzij er dwingende redenen zijn om dat recht te beperken.

Vervroegde toepassing vanwege rechtszekerheid

Nederland had eigenlijk tot 27 november 2016 de tijd gekregen om de Europese richtlijn^[1] te implementeren in de nationale wetgeving. Op 22 december 2015[2] heeft de Hoge Raad echter geoordeeld dat in het belang van de rechtszekerheid het recht op bijstand tijdens het verhoor reeds vanaf 1 maart 2016 moet gelden. De Hoge Raad oordeelt dat:

“hoewel het EHRM nimmer uitdrukkelijk en zonder voorbehoud heeft beslist dat onder alle omstandigheden sprake is van een dergelijke schending ingeval de raadsman van de verdachte niet aanwezig is bij het verhoor, is in het licht van de bedoelde casuïstische rechtspraak van het EHRM de rechtszekerheid ermee gediend dat de Hoge Raad thans overgaat tot een aanscherping van de regels betreffende de rechtsbijstand die in HR 1 april 2014, ECLI:NL:HR:2014:770, NJ 2014/268 zijn uiteengezet.”

Met het oog daarop gaat de Hoge Raad voortaan ervan uit dat een aangehouden verdachte het recht heeft op bijstand van een raadsman tijdens zijn verhoor door de politie, tenzij, gelijk aan de consultatiebijstand, er dwingende redenen zijn om dat recht te beperken. De rechtsbijstand niet alleen voor maar ook tijdens het politieverhoor speelt in een groot aantal strafzaken een rol. De Hoge Raad spreekt zijn angst uit dat justitiële autoriteiten bij de afdoening van de zaken waarin dit een rol speelt, de uitkomst van de voorgenomen prejudiciële procedure zal worden afgewacht[3]. Dit zou langdurige en onaanvaardbare vertraging van deze zaken meebrengen. Door deze aanscherping van de regels betreffende de rechtsbijstand wordt deze in de ogen van de Hoge Raad onaanvaardbare consequentie voorkomen. Nu de genoemde Richtlijn uiterlijk eind november 2016 moet zijn geïmplementeerd, gaat de Hoge Raad ervan uit dat de Nederlandse overheid de beleidsmatige, organisatorische en financiële keuzes inmiddels heeft gemaakt.

Het arrest van de Hoge Raad met deze uitdrukkelijke aanwijzing voor aanscherping van de verhoorbijstand met een opdracht aan de wetgever verbaast vriend en vijand. De Minister van Veiligheid en Justitie heeft inmiddels laten blijken dat 1 maart 2016 niet haalbaar is. Het streven voor implementatie van de Richtlijn blijft 27 november 2016. Het arrest betekent echter wel dat verdachten vanaf 1 maart aanstaande al recht hebben op bijstand tijdens het politieverhoor.

Rol advocaat tijdens verhoor

Het OM heeft in een beleidsbrief regels opgenomen voor de inrichting en orde tijdens het politieverhoor. Advocaten mogen bijvoorbeeld ten minste één keer vragen om onderbreking van het verhoor voor overleg en voor aanvang en na afloop van het verhoor opmerkingen maken of vragen stellen. Zo kan uw advocaat tijdens het verhoor ook nog sturing geven. Tijdens het verhoor kan bijvoorbeeld blijken dat u zich beter op uw zwijgrecht kunt beroepen, of juist niet. Daarnaast kan een advocaat tijdens het verhoor aangeven aan de verhorend ambtenaar dat de verdachte bijvoorbeeld een vraag niet begrijpt, in strijd met de wet ontoelaatbare druk op de verdachte wordt uitgeoefend of dat de fysieke of psychische toestand van de verdachte zodanig is dat het niet verantwoord is het verhoor voort te zetten.

Een advocaat kan van een bijzondere toegevoegde waarde zijn tijdens het (politie)verhoor. Daarom is het verstandig van de mogelijkheid op bijstand tijdens het verhoor gebruik te maken.