Wat als de fiscale bewijslast wordt omgekeerd?

Als de Belastingdienst een belastingaanslag wil opleggen die afwijkt van wat er is aangegeven, is de hoofdregel dat de fiscus moet bewijzen dat er – bijvoorbeeld – meer inkomen is genoten. Daarop zijn uitzonderingen gemaakt als in situaties waarin geen of onjuiste aangifte is gedaan of na een weigering gevraagde informatie te verstrekken. Omkering betekent bovendien verzwaring van de bewijslast, een extreem hoge lat om aan te voldoen. Wel moet de fiscus zijn aanslag baseren op een ‘redelijke schatting’. Wat is redelijk en welke kansen zijn er in die fase om een aanslag naar beneden te krijgen?

Omkeren wanneer?

De hoofdregel is dat de bewijslast rust op de inspecteur van de Belastingdienst. Dit is anders als het gaat om belasting verminderende factoren zoals bijvoorbeeld door de belastingplichtige ‘geclaimde’ aftrekposten in de inkomstenbelasting of (vermoedelijk ook) de vooraftrek van omzetbelasting. Dan heeft de belastingplichtige zelf de bewijslast. Een bewijslast die je al hebt, kan niet worden omgekeerd. Tenzij de bedoeling zou zijn de bewijslast weer bij de fiscus neer te leggen (quod non).

Op de hoofdregel is een uitzondering gemaakt in geval:

• de ‘vereiste aangifte’ niet is gedaan, of
• een onherroepelijke informatiebeschikking is opgelegd.

Niet de vereiste aangifte

geen aangifte

De ‘vereiste aangifte’ houdt in dat – na daartoe te zijn uitgenodigd – een correcte aangifte wordt gedaan. Als helemaal géén aangifte is gedaan (of: veel te laat), mag de fiscus en de belastingrechter de bewijslast pas omkeren als de belastingplichtige ook is herinnerd en aangemaand om aangifte te doen. Meer hierover is ook te lezen in de blog ‘10 aandachtspunten bij te late aangifte: vanaf wanneer loopt u risico op omkering bewijslast en strafvervolging’.

te lage aangifte

Als een te lage aangifte is gedaan, kan ook sprake zijn van ‘niet de vereiste aangifte’. Niet elke afwijking brengt direct mee dat een aangifte niet meer voldoet en de bewijslast kan worden omgekeerd. Voordat tot omkering mag worden overgegaan moet de inspecteur eerst ‘aan de hand van de normale regels van stelplicht en bewijslast’ (oftewel: eerst zelf) aannemelijk maken dat:

1. door gebreken in de aangifte de belasting veel lager wordt aangegeven;
2. het verschil verhoudingsgewijs aanzienlijk is;
3. en bovendien in absolute zin aanzienlijk is; terwijl
4. belastingplichtige zich tijdens de aangifte – minst genomen –  ‘bewust moest zijn’ dat zijn aangifte tot een aanzienlijk te laag bedrag zou leiden.

De grens voor een relatief aanzienlijk te lage aangifte lijkt te liggen bij een verschil van 10% (aan belastingheffing). De Hoge Raad heeft hier nog geen exacte grenzen voor aangegeven, maar diverse gevallen rondom dat percentage (net) wel of (net) niet relatief aanzienlijk geacht. Hof Den Bosch heeft geconcludeerd dat die 10% als grens moet worden gezien.

Informatiebeschikking

Sinds 2011 kennen we het fenomeen van de ‘informatiebeschikking’. Mijn kantoorgenote Marloes Lammers schreef hier eerder over, onder meer in haar blog ‘De informatiebeschikking: een zegen of niet?’. Kort gezegd houdt deze informatiebeschikking in dat de inspecteur zijn aan de belastingplichtige gestelde vragen – die deze weigert te beantwoorden – vastlegt in een beschikking. Tegen die beschikking kan achtereenvolgens bezwaar en beroep bij de rechter worden ingesteld. Als uiteindelijk de rechter definitief vaststelt dat de vragen terecht zijn gesteld en moeten worden beantwoord, krijgt de belastingplichtige in principe nog een hersteltermijn. Voldoet hij (of zij) alsnog niet, dan wordt de beschikking ‘onherroepelijk’.

Sinds 2011 kan de inspecteur alleen met zo’n onherroepelijke informatiebeschikking de bewijslast omkeren als hij vindt dat zijn vragen onvoldoende zijn beantwoord, of als hij van mening is dat de administratie niet deugt. Voorheen was die stelling genoeg voor een omkering, maar nu is er dus een mogelijkheid om vooraf duidelijkheid te krijgen en – als de vragen terecht blijken – alsnog het gevolg te vermijden.

Omkering, en dan?

Na omkering is de inspecteur gehouden om de aanslag vast te stellen op basis van een ‘redelijke schatting’. Dat betekent dat de aanslag moet kunnen worden onderbouwd met feitelijke stellingen, met andere woorden: de schatting mag niet louter speculatief zijn, zoals een ‘factor 1,5’ enkel omdat een belastingplichtige zijn mond houdt. Of – in een zeer recente uitspraak van Hof Den Bosch – een ‘bovenwaartse afronding’ van 25%.

Om de redelijkheid van de schatting ter discussie te kunnen stellen, is het zaak om de inspecteur het hemd van het lijf te vragen: waarop is de schatting gebaseerd en waarom heeft hij met bepaalde afwijkingen geen rekening gehouden? Ludwijn Jaeger schreef hierover – nog steeds actueel – in zijn artikel ‘Is een omkering van de bewijslast het einde van de wereld?’ en noemt als voorbeelden branchegegevens en de omstandigheid dat straat wegens werkzaamheden maanden heeft opengelegen, waardoor een winkel geen of minder omzet zal hebben gedraaid.

Met andere woorden:

“Hoe meer en hoe beter u de Inspecteur aangeeft waarmee hij in zijn schatting rekening moet houden, hoe meer u aan de poten van de onderbouwing van de schatting kunt zagen. Hoe concreter u in een procedure de rechter aan kunt geven waarin de onredelijkheid van de in deze casus gegeven schatting is gelegen, hoe groter de kans dat de gegeven schatting wordt gematigd.’

In geval van omkering is het dus zaak uit te lokken dat de inspecteur zo veel mogelijk aangeeft waarop hij zijn schatting baseert. De mogelijkheid te bestrijden neemt immers toe naarmate de schatting specifieker is. Hoe concreter een afwijking van de norm aannemelijk kan worden gemaakt, hoe onredelijker het is dat niet mee te wegen.

Conclusie

Hoewel na omkering van de bewijslast dus op de belastingplichtige de (verzwaarde) tegenbewijslast rust om ‘overtuigend aan te tonen’ (of ‘doen blijken’) dat de aanslag te hoog is, geeft dat geen vrijbrief aan de inspecteur. Als de belastingplichtige niet aan zijn verzwaarde bewijslast kan voldoen kan hij wellicht wel met tegenargumenten en aanvullende stukken de redelijkheid van de schatting ter discussie stellen. Als daarmee de redelijkheid onder de schatting komt te ontvallen, zal dat leiden tot vernietiging of verlaging van de opgelegde aanslag.

Meer lezen?

• mr. Vanessa Huygen van Dyck-Jagersma, advocaat-belastingkundige – NTFR 2017/432 – Eventuele inbeslagname administratie bij adviseur leidt niet tot ontheffing van aangifteplicht (o.a. over de bewijslastverdeling na omkering van de bewijslast)
• mr. Marloes Lammers, advocaat-belastingkundige – 25 april 2016 – ‘De informatiebeschikking: een zegen of niet?’
• mr. Vanessa Huygen van Dyck-Jagersma, advocaat-belastingkundige – 12 september 2016 – ‘10 aandachtspunten bij te late aangifte: vanaf wanneer loopt u risico op omkering bewijslast en strafvervolging’.
• mr. Ludwijn Is Jaeger – Accountancynieuws 2007/12 – Is een omkering van de bewijslast het einde van de wereld?